Hz. Süleyman və Səba məlikəsi
Hz.Süleymanla bağlı Quran ayələrinin böyük bir qismi Hz.Süleymanla Səba məlikəsi arasında baş verən hadisələrlə bağlıdır. Bu ayələrdə sözügedən iki ölkənin siyasi və iqtİsadi əlaqələri haqqında mühüm məlumatlar verilmişdir. Bununla yanaşı hz.Süleymanın digər dövlətlərlə münasibəti, idarəçilik gücü və Allahın dinini anladarkən yararlandığı üsullardan da nümunələr qeyd edilmişdir.
İki ölkə arasındakı əlaqələr hz.Süleymanın ordusundakı Hüdhüdün Səba ölkəsi və bu ölkənin məlikəsi haqqında məlumat verməsi ilə başlayır. hz.Süleyman ordusunu yoxladığı zaman Hüdhüdü görmür. Hüdhüd geri qayıdanda hz.Süleymana Səba ölkəsi haqqında çox mühüm məlumatlar verir.
Ayədə ilk olaraq bu məlumatın vurğulanması o dövrdə bir qadın rəhbərin varlığının çox vərdiş edilmiş bir hal olmadığını göstərə bilər. Hüdhüd Səba məlikəsinin zənginliyindən və ona müxtəlif növ nemətlərin bağışlandığından bəhs etməkdədir. Bu zənginlikdən danışarkən də xüsusilə Səba məlikəsinin taxt-tacının böyüklüyünü vurğulayır. Taxtın böyüklüyü Səba məlikəsinin iqtidarını və dövlətinin gücünü göstərmiş ola bilər (Ən doğrusunu Allah bilir).
Hüdhüd Səba ölkəsi xalqının şeytana uyub Günəşə tapındığını, Allaha şərik qoşduğunu və hidayət yoluna gəlmədiyini bildirmişdi. Şeytan Səba xalqını Günəşə səcdə etməyə həvəsləndirmiş, yəni bunu doğru və məntiqli bir inanc kimi tanıtmış, onlar da bunu atalarından miras olaraq özlərinə yol seçmişdi. Şeytanın ən mühüm hədəfi insanları doğru yoldan sapdırmaq və onları Allaha səcdə etməkdən çəkindirməkdir. Bu ayə insanların Allahın dinindən uzaq olmasının səbəbinin onların çox vaxt batil bir inanc, fəlsəfə və fikir sistemi tərəfindən aldadılması olduğuna da işarə ola bilər.
Ancaq aşağıdakı ayələrdə də bildirildiyi kimi, şeytanın səmimi bir qəlblə Allaha iman edən sədaqətli bəndələri üzərində heç bir təsiri yoxdur:
“Dedi: “Ey Rəbbim! Məni azdırmağına əvəz olaraq and içirəm ki, mən də onlara pis əməllərini yer üzündə yaxşı göstərib onların hamısını yoldan çıxaracağam! Yalnız Sənin sadiq bəndələrindən başqa!”
(“Hicr” surəsi, 39-40).
Bu ayələrdən Hüdhüdün bəzi xüsusiyyətləri də anlaşılır.
* Hüdhüd iman sahibi bir cin ola bilər. O, Allaha iman edən və danışıqlarında da bunu tez-tez vurğulayan bir müsəlman cin şəklindədir.
* Hüdhüd topladığı məlumatı yaymadan onu gerçəkdən də hökm və hikmət sahibi olan hz.Süleymana gətirməli olduğunu bilir, bu davranışından onun itaətkar olduğu görünür.
* Gördüklərini qavraya, sadəcə nəql etməklə kifayətlənməyib bundan məntiq çıxara bilir. Üstəlik çox güclü bir ifadə qabiliyyətinə malikdir. Gördüklərini diqqətçəkici bir şəkildə anladır, sadəcə vacib mövzuların üzərində durub gərəksiz təfərrüatlara toxunmur, qİsa və konkret danışır.
* Ayədə Hüdhüdün bir quş olduğu, ancaq məlumat toplayıb danışdığı xəbər verilir. Hz.Süleymanın ordusunu görən dişi qarışqanın da danışdığı bildirilir. Bu gün inkişaf etmiş kompüter texnologiyaları ilə filmlərdə quşların, qarışqaların və bütün heyvanların danışdırılması çox geniş yayılmış bir hadisədir. Bu da sözügedən qissənin işari mənalarından biri ola bilər.
* Hüdhüdün itdiyini görən hz.Süleyman əgər aşkar bir dəlil gətirməzsə, onu cəzalandıracağını ifadə etmiş, amma Hüdhüd ona Səba ölkəsindən xəbər gətirəndə sözünü axıra qədər dinləmiş, ani bir qarşılıq verməmişdi. Bu davranışı hz.Süleymanın çox ağıllı, kamil və ədalətli bir rəhbər olduğunu göstərir.
* Hz.Süleyman Hüdhüdün Səba ölkəsi haqqında verdiyi xəbərləri öyrəndikdən sonra da dərhal qərar verməmişdi. Əvvəlcə bu bilgini təsdiq etmək üçün bir araşdırma aparmağa qərar vermişdi. Bu, hz.Süleymanın tədbiri və ədalətli bir rəhbər olmasının sübutlarından biridir.
(“Nəml” surəsi, 28).
* Hz.Süleymanın yararlandığı bu üsul, yəni qarşıdakı adamın hər hansı vəziyyətə reaksiyasını izləyərək bir nəticə çıxarmaq çox ağıllı bir metoddur. Bu üsulla xəbər gətirən adamların şəxsi izahlarındakı mümkün xətalar da əngəllənmiş olur.
* Üstəlik, izlənildiyindən xəbərsiz olan Səba məlikəsi ətrafındakılarla məşvərət apararkən ən təbii və səmimi müqavimətini ortaya qoyacaq, həqiqi düşüncələrini ifadə edəcəkdir. Bu üsul məlikənin hz.Süleyman haqqındakı gerçək qənaətinin öyrənə biləcəyi ən qİsa və ən rahat yollardan biridir.
Səba məlikəsi hz.Süleymandan gələn məktubun son dərəcə mühüm olduğunu dərhal anlamışdır. Bunun bir neçə müxtəlif səbəbi ola bilər.
* Birincisi, Hüdhüdün bu məktubu gətirmə forması ola bilər. Hz.Süleymanın bu məktubu bir quşla göndərməsi və bu quşun malik olduğu xüsusiyyətlər vəziyyətin fövqəladiliyini ortaya qoymuş ola bilər.
* Hz.Süleymanın zənginliyini, yüksək sənət anlayışını və güclü səltənətini ifadə edən bir kağız, möhür, ya da yazı şəklində ola bilər. Bu məktub da Səba məlikəsinə təsir etmiş ola bilər.
* Səba məlikəsi məktubu əvvəl özü oxumuş, içindəkilərdən təsirlənmiş, sonra isə məşvərət üçün ətrafdakı adamların yanına gəlmiş ola bilər. Məktubun içindəkiləri bildiyi üçün “olduqca əhəmiyyətli”şəkilli bir kəlmədən istifadə etmiş ola bilər (Ən doğrusunu Allah bilir).
* Ayədə “mühüm bir məktub” şəklində keçən ifadənin ərəbcə qarşılığı “kitabun keriymun”dur. Bu ifadədə “kitabun” sözünün məktubla yanaşı yazı, kitab kimi tərcümələri də var. “Keriymun” sözünün mənası isə “əsl, seçkin, hörmətli, şərəfli, dəyərli, qiymətli”dir. Bu halda hz.Süleyman Səbaya yalnız məktub deyil, dini təbliğ edən bir kitabı və ya yazını ön sözlə göndərmiş ola bilər. Bu da “Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə” başlaya bilər.
* Səba məlikəsinin məktubun (və ya kitabın) hz.Süleymandan gəldiyini dedikdən sonra başqa heç bir izahat və açıqlama verməməsi onun və ətrafındakıların hz.Süleymanı yaxından tanıdıqlarını göstərir. Görünür, hz.Süleymanın ölkəsi zənginliyi və qüdrəti ilə hər tərəfə səs salmış çox güclü bir ölkədir.
* Hz.Süleymanın üslubu son dərəcə açıq və təsirləndiricidir. Məktubun çox güclü və hökm sahibi olan bir insandan gəldiyi onun qİsa, qərarlı və qəti üslubundan da sezilir. Səba məlikəsi və ətrafındakı idarəçilər də məktubdan olduqca təsirlənmişdilər.
* Hz.Süleyman bu məktubla onlara Allahın dinin təbliğ etməkdə, öyüd verməkdə və onları müsəlman olub Allaha iman etməyə dəvət etməkdədir. Onlardan əvvəlcə özünə tabe olmalarını deyil, Allaha iman etmələrini və müsəlman olmalarını istəyir. Bu, hz.Süleymanın bir ölkəni fəth etməkdən çox orada yaşayan insanların iman etməsinə önəm verdiyini göstərir. Çünki onun göndərilmə məqsədi insanları hidayət yoluna dəvət etmək, xəbərdar edib qorxutmaqdır.
* Hz.Süleymanın Səba ölkəsi ilə əlaqəsindən bəhs edən ayələrdən onun qonşu ölkələrlə olan problemləri savaşdan da çox diplomatik yollarla həll etdiyi anlaşılır. Zəfərlərini hərbi güc sərf etmədən, qarşılıqlı anlaşma və sülh yolu ilə, masa arxasında əldə edir. Elçilər və məktublar göndərərək dinc yollar axtarır.
* Ayrıca, bunu da qeyd etməliyik ki, sözlə aparılan təbliğatın unudulmasının ətrafdakı diqqəti yayındıran təsirlər üzündən istənilən təsiri yaratmaması ehtimalı var. İnsan danışdığı zaman ağlından keçənləri gözəl ifadə edə bilməməsi və ya dinləyənin diqqətinin dağılması da mümkündür. Halbuki yazılı surətdə tətbiq edilən təbliğdə həm yazanın, həm də oxuyanın diqqətini toplaması daha asandır. Hz.Süleymanın istifadə etdiyi təbliğ metodu da buna gözəl bir nümunədir. Bu səbəblə iman edənlər Allahın dinini və imani gerçəkləri anlatma məsələsində yazılı təbliğin mühüm rol oynadığını yaddan çıxarmamalıdır.
* Səba məlikəsinin aldığı bu önəmli məktub haqqında dərhal yanındakı idarəçilərlə məsləhətləşməsi onun yaşadığı sistemin diktatorluq deyil, demokratik ruhlu bir sistem olduğunu göstərir. Məlikə təcrübəli adamların fikirlərini öyrənib onların bu təcrübəsindən faydalanır.
* Bu ayədə Səba məlikəsinin hz.Süleymandan gələn məktubun cavabında nə edəcəyini əsgərlərdən ibarət bir məclisdə müzakirə etdiyi anlaşılır. Əsgərlərin verdiyi bu cavabdan isə sözügedən məclisin Səba məlikəsinin tam hüquqi və əmri altında hərəkət etdiyi bilinir.
Burada Səba məlikəsinin hz.Süleymanın ordusunun gücünü yaxşı bilməsi bir daha sezilir. Süleyman peyğəmbərin çağırışı qarşısında təslim olmaqdan başqa bir çarəsi olmadığını anlayır və bunu ifadə edir. Amma yenə də təslim olmamaq üçün bir çıxış yolu axtarır və vaxt qazanmaq üçün hz.Süleymana bir hədiyyə göndərir.
* Səba məlikəsinin hədiyyə yollamaqda hədəfi hz.Süleymanın əsl məqsədinin nə olduğunu və necə reaksiya verəcəyini öyrənməkdir. Səba məlikəsi də hz.Süleymanın məktub yolladığı zaman yararlandığı üsulu sınayır, bir qərara gəlmək üçün əvvəlcə qarşısındakının reaksiyasını öyrənir.
* Bu ayə ilə hədiyyənin insanların fikrini bilmək və ruh halını təhlil etmək baxımından önəmli olduğuna diqqət çəkilmişdir. Bir insan ona qərarından daşınması üçün göndərilən dəyərli bir hədiyyəni qəbul etmədikdə bu, onun səmimiyyətinin və qərarlılığının bir sübutu olaraq görünə bilər.
(“Nəml” surəsi, 36).
* Hz.Süleyman ona göndərilən bu hədiyyənin qərarında bir dəyişiklik etməyəcəyinə, Allahın ona verdiklərinin onların hədiyyələrindən daha çox xeyirli olduğunu açıq şəkildə ifadə edir. Bu da onun yalnız Allah yoluna xidmət edən gözəl əxlaqından bir nümunədir.
* Hz.Süleyman Səba məlikəsinin göndərdiyi elçiləri onların məqsədini anladığını söyləyərək və onların istəklərini qəbul etməyəcəyini qəti şəkildə ifadə edərək geri qaytarır. Beləliklə, onların sevinib öyünməsinin və malları ilə qürurlanmasının qarşısı alınır. Bu hal malları ilə heç bir şəkildə üstünlük əldə edə bilməyəcəyini anlayan Səba qövmü üçün psixoloji baxımdan böyük bir məğlubiyyət deməkdir.
* Hz.Süleymanın ordularının fövqəladə bir gücə sahib olmasına diqqət çəkilir. Çünki ən güclü orduya belə qarşı çıxmaq, müqavimət göstərmək mümkün ola bilər. Fəqət, ayədə qeyd edildiyi kimi, hz.Süleymanın ordusu metafizik güclərə malik, məğlub olması qeyri-mümkün və bununla da bütün dünyada tanınmış bir ordudur.
* Burada hz.Süleyman əvvəlcə göndərilən elçinin özünə arxayınlığını, təkəbbürlü davranışını yox etmişdir. İkinci mərhələdə isə göndərdiyi mesajla Səba məlikəsinə və ölkənin tanınmışlarına özü və ordusu qarşısında zəif olduqlarını xatırlatmışdı. Bu üsulla hz.Süleyman dinc yolla ona tabe olmalarını niyyət etmiş ola bilər.
* Hz.Süleyman Səba ölkəsinin təslim olacağına əminliklə danışır. Bu ifadə onun qeybə aid bir biliyə sahib ola biləcəyinə işarə edə bilər. Allah hz.Süleymana qeybə dair bir bilgi vermiş və Səba ölkəsinin təslim olacağını bildirmiş ola bilər.
* Bildiyimiz kimi, gerb, bayraq kimi ünsürlər hər ölkə üçün çox qiymətlidir və ümumiyyətlə, o ölkənin müstəqilliyinin simvoludur. Səba ölkəsinin qüruru isə əvvəldə Hüdhüdün də ifadə etdiyi kimi, Səba məlikəsinə aid olan böyük bir taxt-tacdır. Hz.Süleyman ətrafındakı aparıcı adamlardan bu taxtı ona gətirmələrini istəməkdədir. Həm də bu işin Səba məlikəsinin və adamlarının öz saraylarına girməzdən əvvəl həll olunmasına istəməkdədir. Taxtın onlar hələ çatmamış gəlməsi Səba dövləti üçün böyük bir ruh düşkünlüyü yaradacaq və onların daha tez təslim olmasına səbəb olacaqdı.
* Bu ayədən də göründüyü kimi, hz.Süleyman çox cəld bir manevr qabiliyyətinə malik, dərhal bir qərara gəlib bunu tez həyata keçirən bir rəhbərdir. Bu davranışı ilə xüsusilə savaş vəziyyətində qalib gəlmək üçün cəld və ani hərəkətlər etməyin önəmini vurğulamaqdadır.
Taxtın gətirilməsi ilə bağlı ilk təklif ifritdən gəlir. Cinlərdən ifritin bu təklifindən göründüyü kimi, cinlərin bir əşyanı başqa yerə daşımaq kimi qabiliyyətə malik olması ehtimal edilir.
Taxtın qısa zaman ərzində gətirilməsi ilə bağlı ikinci təklif isə “kitabdan bir qədər xəbəri olan biri” kimi tanınan bir şəxsdən gəlir. Ayədə sözügedən şəxs hz.Süleymana Səba məlikəsinin taxtını “bir göz qırpımında”, yəni çox qİsa müddətdə gətirə biləcəyini söyləyir. Burada müxtəlif fərziyyələr ortaya çıxır:
* Bəhs edilən şəxs hərbi kəşfiyyat sistemində olan və uzaqgörən birisi ola bilər. Bu taxtı da qabaqcadan tədbir görüb gətirtmiş ola bilər. Bu yolla ayədə dövlət kəşfiyyat sistemindəki əsgərlərin istənilən savaş və ya təhlükəli vəziyyətlərdə qabaqcadan hazırlıqlı olmalarına işarə edilmiş ola bilər.
* Səba məlikəsinin taxtının bir göz qırpımında gətirilməsinin, taxtın dəyişikliyə məruz qoyulmasının və quşlarla məlumat mübadiləsinin aparılmasının açıqlandığı ayələrdə axırzamanda istifadə ediləcək olan və əşya daşınılmasına imkan yaradan yüksək bir texnologiyaya işarə oluna bilər.
* Gündəlik həyatımızda yazı, rəsm, film kimi hər növ məlumatın internet texnologiyası vasitəsilə bir neçə dəqiqə, hətta saniyə içərisində çox uzun məsafələr qət etməsi mümkündür. Burada Səba məlikəsinin taxtının tez bir zamanda uzaq bir məkana göndərilməsini göstərməklə belə bir prosesin (məsələn, bir taxta aid üçölçülü təsvirin və ya rəsmin göndərilməsinin) axırzamanda internet vasitəsilə bir göz qırpımında mümkün olacağına diqqət çəkilmiş ola bilər.
* Hz.Süleyman bu səylərində cinlərin bilgisindən və sahib olduqları yüksək xüsusiyyətlərdən faydalanmış ola bilər. Onların vasitəsilə bu gün tanınmayan, ancaq gündəlik həyatımızdakı texnologiyaya yaxın, fərqli cihazlar qurmuş və ayələrdə göstərilən uğurları əldə etmiş ola bilər.
* Ayədə taxtın gətirilməsindən sonra hz.Süleymanın Allaha üz çevirib əfv diləməsi, dua və şükr etməsi qeyd olunur. Hz.Süleyman hər uğurunun, hər çətinliyin, ya da başına gələn hər əhəmiyyətli hadisədən sonra səmimiyyətlə Allaha üz tutan sədaqətli bir peyğəmbərdir. Onun bu xüsusiyyəti bütün möminlər üçün çox gözəl bir nümunədir.
(“Nəml” surəsi, 41).
* Səba ölkəsinin simvolu olan taxtın hz.Süleymanın sarayına gətirilməsi məlikə üçün çox böyük bir psixoloji məğlubiyyətdir. Üstəlik hz.Süleyman Səba ölkəsindən gələn taxtın tanınmaz hala salınmasını əmr etməkdədir.
* Hz.Süleymanın əmri ilə taxt daha da gözəlləşdirilib zənginləşdirilə bilər. Bu üsulla hz.Süleymanın öz zənginliyinin daha yüksək olduğunu və hətta Səba məlikəsinin mal və mülkündən üstün bir hakimiyyətinin olduğunu ifadə etmək ehtimalı var.
* Ayədə müsəlmanların hər şeydə olduğu kimi sənətdə də daha mükəmməli axtardıqlarına işarə edilir. Səba məlikəsinin taxtı nə qədər gözəl və görkəmli olsa da bu taxtın hz.Süleymanın üstün sənət qabiliyyəti qarşısında aciz qaldığına diqqət çəkilmiş ola bilər.
* Burada qarşımıza hz.Süleymanın yüksək sənət qabiliyyətinin bir nümunəsi də çıxır. Süleyman peyğəmbər sənət və texnologiyanı çox gözəl şəkildə çulğaşdırmış və bunların sayəsində insanları öz ağlına və sənət gücünə heyran qoymuş ola bilər.
* Taxt üçün istifadə edilən “dəyişiklik etmək” ifadəsi də diqqətçəkicidir. Belə bir dəyişikliyi kompüter proqramları ilə etmək bu gün çox asandır. Yəni bir taxtın şəklinin internet vasitəsilə başqa bir yerə göndərilməsi, sonra isə bu şəklin üzərində müxtəlif kompüter proqramları ilə dəyişikliklər edilməsi mümkündür. Bu ayədə də axırzamanda geniş istifadə ediləcək oxşar bir texnologiyaya işarə oluna bilər.
* Hz.Süleymanın bu sualı verməsinin bir səbəbi Səba məlikəsinin diqqətini yoxlamaq ola bilər.
* Ayədən də göründüyü kimi, məlikə zəkalı və ehtiyatlı bir insan olduğunu hiss etdirmiş, hz.Süleymanın ona verdiyi suala təmkinli bir cavab vermişdir. Birbaşa “Bəli, mənim taxtımdır” və ya “Xeyr, mənim taxtım deyil” kimi qəti cavab verməmiş, orta bir cavab seçmişdir.
* Səba məlikəsi Günəşə tapınıb sitayiş edən bir qövmün arasında yaşayırdı. Ancaq hz.Süleymanın səmimi və təsirləndirici bir dillə yazdığı məktubu oxuması və sonradan hz.Süleymanı ziyarət edərək onun yüksək hakimiyyətinə şahid olması məlikənin iman gətirib müsəlman olmasına səbəb olmuşdur.
Ayədə Səba məlikəsinin hz.Süleymanın sarayına girdikdə oranın döşəməsinin dərin su ilə dolu olduğunu düşünmüşdür. Bu vəziyyətlə bağlı müxtəlif izahlar vermək mümkündür:
* Bu sarayın yeri üçün ayədə keçən “şəffaf şüşə” ifadəsi ilə o dövrdə istifadə edilmiş fərqli bir texnologiyaya işarə oluna bilər. Səba məlikəsi ayağını qoyacağı yerin quru olduğunu hiss edə bilməmişdi, bu da hz.Süleymanın sarayının o dövrlərdəki saraylardan fərqli olması ehtimalını ağıla gətirir.
* Şəffaf şüşə kimi ifadə edilən döşəmə böyük bir televiziya ekranı ola bilər. Sarayın giriş döşəməsinə nəhəng bir ekran yerləşdirilmiş ola bilər. Bu ekrana su görüntüsü verilmiş, müxtəlif işıq oyunları ilə bunu qurmuş ola bilərlər (Əvvəlki səhifələrdəki şəkillərdən də göründüyü kimi, bu gün də belə texnikalardan, daxili dekorasiyalardan tez-tez istifadə olunmaqdadır). Beləliklə, Səba məlikəsi ekranın üstündə gəzdikdə su üstündə gəzməsi hissinə qapıla bilər.
* Ayədə daha fərqli bir texnologiyaya da işarə edilə bilər. Bu günlərimizdə simulyatorlu eynəklər vasitəsilə insanın özünü olduğu yerdən daha fərqli bir məkanda hiss etməsi mümkündür. Ayədəki ifadədə axırzamanda yaranacaq olan bu texnologiyaya bir işarə ola bilər.
* Hz.Süleymanın da Səba məlikəsi gəldiyi zaman belə bir vəziyyətin yaranacağını bildiyi anlaşılır. Çünki o, sahib olduğu texnologiyanın çox üstün və qeyri-adi olmasının fərqindədir.
* Allah bu ayələri ilə axırzamanda inkişaf etmiş texnika və hazırlanacaq dekorasiya materiallarında suyun çox işlənəcəyinə diqqət çəkmiş ola bilər. Suyun estetik və təmiz görünüşündə işlədilən bu materiallar hz.Süleyman dövrünə bənzər gözəlliklər meydana gətirə bilər.
* Bu qissədə qarşımıza çıxan hz.Süleymanın yüksək sənət anlayışı müsəlmanlar üçün çox gözəl bir nümunədir. Bu anlayış onun Allaha olan güclü sevgisinin və Allahın yaratmış olduğu gözəlliklərə qarşı heyranlığının bir ifadə şəklidir.
* İman gətirən sənətkarlar tarix boyunca çox gözəl əsərlər yaratmışlar. Allahın köməyi ilə axırzamanda da müsəlmanların sənət gücündə böyük bir irəliləyiş olacaq. Allahın yaratdığı gözəlliklərdən ilham alan və Ona qarşı sonsuz sevgi duyan sənətkarlar bənzəri olmayan sənət əsərləri yaradacaq, rəsm, musiqi və memarlıq sahəsindəki bu gözəl irəliləyiş bütün dünyanı bürüyəcək. Allahın yardımı ilə bu inkişafın önündə gedən İslam dünyası olacaq.
